​

Bəşəriyyətin Birliyi

BƏŞƏRİYYƏT, İSTƏR İNSANLARIN fərdi davranışı, istərsə də mütəşəkkil icmalar və millətlər arasında mövcud olan münasibətlər nöqteyi-nəzərindən, əfsuslar ki, çox azıb və həddən artıq tənəzzülə uğrayıb ki, onu, niyyətləri nə qədər də pak, fəaliyyətləri nə qədər uzlaşdırılmış olsa da, bəşərin işlərinə nə qədər cəhdlə səy qoysalar və özlərini nə dərəcədə buna həsr etsələr də, ən görkəmli hakimlər və dövlət adamlarının birgə səyləri vasitəsilə xilas etmək mümkün olsun. Ən uzaqgörən, yüksək səviyyəli dövlət adamlarının zəkalarının məhsulu olan heç bir plan; ən qabaqcıl iqtisadi nəzəriyyənin irəli sürdüyü heç bir iqtisadi sistem, ən alovlu mənəviyyat mübarizlərinin tətbiq etmək istədikləri heç bir prinsip, son nəticədə, üzərində çaşqın bir dünyanın gələcəyinin qurulacağı təməli qoymaq iqtidarında deyil.
 
Qarşılıqlı dözümlülüyə çağıran təcrübəli müdriklərin heç bir çağırışı, nə qədər inandırıcı və təkidli olsa da, nə onun ehtirasını sakitlşdirə bilər, nə də onun həyat qüvvəsini bərpa edə bilər. Nə də ki, sadəcə bir ümumi beynəlxalq əməkdaşlıq proqramı (əgər onun bünövrəsində nəsə bir daha böyük bir şey yoxsa), insan fəaliyyətinin hansı sahəsinə aid olursa olsun, onun konsepsiyası nə qədər dahiyanə, miqyası nə qədər geniş olursa olsun, bu günkü cəmiyyətin tarazlığını belə kəskin pozan şərin kökünü kəsə bilməz.Hətta mən cəsarət edib onu da deyə bilərəm ki, dünyanın siyasi və iqtisadi yöndən birləşməsi üçün tələb olunan mexanizmin tərtib olunması aktının özü belə, son vaxtlar alovlu şəkildə müdafiə olunan bir prinsip—mədəni xalqların və millətlərin həyat qüvvəsini davamlı olaraq yeyən zəhərə qarşı antidot ola bilməz. Ancaq Həzrət Bəhaullah tərəfindən altmış il öncə belə sadəlik və qüvvətlə bəyan edilən,daxilində Allahın bəşəriyyətin bu dövrdə birləşməsi üçün müəyyən etdiyi planı ehtiva edən və bunun bütün müddəalarının qüsursuz effektivliyinə sarsılmaz inamla birlikdəİlahi Proqramın tərəddüd etmədən qəbul edilməsi, son nəticədə, qarşısı alınmasa, ümidsizliyə düşən cəmiyyətin həyat qüvvəsini aşındıracaq daxili dezintegrasiya qüvvələrinin qarşısında dura bilər. İztirab çəkən bəşəriyyət məhz bu məqsədə doğru—Yeni Dünya Nizamına, mənşəyinə görə İlahi, miqyasına görə cahanşümul, mahiyyətinə görə ədalətli, xüsusiyyətinə görə cəsarətli Dünya Nizamına doğru can atmalıdır.

Bəşərin dünya miqyaslı birliyi üçün Həzrət Bəhaullahın verdiyi heyrətamiz planının tam mənasını başa düşməyi və ya axıra qədər onun əhəmiyyətini dərk etməyi hətta Onun Əmrinin ardıcılları tərəfindən iddia etmək qeyri-təvazökarlıq olardı. Onu bütün imkanları ilə təsəvvürə gətirməyə cəhd etmək, gələcək faydalarını qiymətləndirmək, cəlalını və zəfərini xəyal etmək hətta bəşərin təkamülünün indiki inkişaf mərhələsində vaxtından əvvəl edilmiş bir cəhd olardı. Sağlam düşüncə ilə bizim edə biləcəyimiz bir şey ancaq bu ola bilər ki, zamanı çatanda, bəşəriyyəti saran zülməti qovacaq olan o vəd olunmuş Səhərin ilk şəfəqlərinin parıltısını görə bilməyə can ataq. Biz ancaq onu edə bilərik ki, Həzrət Bəhaullahın Dünya Nizamının, bizim fikrimizcə, əsasında duran rəhbər prinsipləri, onların ən geniş konturları ilə, görə bilək.

Mütəəssib olmayan insan inkar edə bilməz ki, bəşərin çox hissəsinin narahatlıq və iztirabları Birinci Dünya Müharibəsinin çox cəhətdən bilavasitə nəticələridir və bu iztirablar Sülh Müqavilələrini tərtib edənlərin hikmətsizliyinə və qeyri-uzaqgörənliyinə aid edilməlidir. Bununla belə, bunu iddia etməkəsassız olardı ki, ancaq müharibə, onun gətirdiyi bütün itkilərlə, qaldırdığı ehtiraslarla, arxada qoyduğu bəlalarla,indiki mərhələdə, sivil cəmiyyətin hər bir sahəsinin içərisində batdığı misli görünməmiş iğtişaşların (qarışıqlıqların)yeganə səbəbidir. Məgər əslində gerçəklik bu deyilmi ki, mənim vurğulamaq istədiyim ən əsas fikir də elə budur—dünyanın bu iğtişaşlarının fundamental səbəbi,davamlı olaraq dəyişən dünyanın işlərində gec və ya tez keçici axşama kimi qiymətləndiriləcək hadisələrdən daha çox, əllərinə xalqların və millətlərin hazırkı talelərinin etibar edildiyi kəslərin öz iqtisadi və siyasi instiutlarını sürətlə inkişaf edən dövrün imperativ ehtiyaclarına  uyğunlaşdıra bilməmələridir. Müasir cəmiyyəti vaxtaşırı sarsıdan bu böhranlar ilk növbədə, tanınmış dünya liderlərinin zamanın xüsusi əlamətlərini düzgün qiymətləndirə bilmək, özlərinin təəssübkeş ideya və məhdudlaşdırıcı doktrinalarından birdəfəlik yaxa qurtarmaq və ölkələrində idarəçilik mexanizmini Həzrət Bəhaullahın, ən əsas fərqləndirici cəhətinin bəşəriyyətin birliyi olan Əmrinin ali bəyanının standartlarına uyğun şəkildə dəyişə bilməkdə acınacaqlı qabiliyyətsiliklərindən qaynaqlanmırmı? Zira Bəşəriyyətin Birliyi prinsipi, Həzrət Bəhaullahın dünya miqyaslı səltənətinin məhək daşı, Onun dünyanın birləşdirilməsi planının həyata keçirilməsidir ki, başqa bir şey deyil. O plan ki, barəsində artıq danışılmışdır. Həzrət Əbdül-Bəha yazır, “Hər bir Zühur dövründə İlahi Hidayətin nuru bir əsas mövzunun üzərinə düşmüşdür. Bu ecazkar Vəhydə, bu nurlu əsrdə, Allahın Dininin təməli və Onun Qanununun fərqli cəhəti Bəşəriyyətin Birliyi anlayışıdır”.

İctimai institutların liderləri, o kəslər ki, əsrin ruhuna tam etinasız halda, millətlərin özünəqapalı şəkildə yaşadıqları qədim tarixi üçün uyğyn olan milli prosesləri, ya dünya birliyinə nail olacaq, ya da, Həzrət Bəhaullahın öncədən xəbərdarlıq etdiyi kimi, bəşəriyyətin məhvə məhkum olacağı əsrə uyğunlaşdırmağa çalışırlar. Sivilizasiya tarixinin indiki həlledici anında dünyanın bütün millətlərinin—həm kiçik, həm böyük, istər Şərq, istər Qərb, qalib və ya məğlub liderləri Həzrət Bəhaullahın çağırışına qulaq verməli, ümumdünya həmrəyliyi ruhu ilə dolaraq, Onun Əmrinə sine qua non sədaqəti ilə, qətiyyətlə ayağa qalxıb Onun, İlahi Həkimin xəstə bəşəriyyət üçün yazdığı o yeganə şəfaverici müalicəni bütün tamlığı ilə yerinə yetirməlidirlər. Qoy onların hamısı bir nəfər kimi, hər bir önyarğını, hər cür milli təəssübkeşliyi atsınlar, və həzrət Əbdül-Bəhanın, Onun Təlimlərinin mötəbər Şərhçisinin uca nəsihətinə diqqət versinlər. “Sizin öz ölkənizə xidmətinizin ən yaxşı yolu”, öz millətinin və hökumətinin maraqlarına xidmət etməyin ən yaxşı yolunun nə olduğunu soruşan ABŞ-ın federal hökumətinin yüksək vəzifəli məmuruna həzrət Əbdül-Bəhanın cavabı, “dünya vətəndaşı kimi öz bacarığın daxilində, sənin ölkənin hökumətinin quruluşunun əsasında duran federalizm prinsiplərinin indi dünyanın millətləri və xalqları arasında mövcud olan münasibətlərdə də tətbiq olunmasına çalışasınız”olmuşdu. 

Dünyanın gələcəkdə yenidən qurulmasına böyük bir töhfə olan “İlahi Sivilizasiyanın sirri” kitabında biz oxuyuruq:“Həqiqi sivilizasiya (təməddün) düz dünyanın mərkəzində öz bayrağını dalğalandıracaq, o zaman ki, bir neçə görkəmli və ləyaqətli hakim, sədaqət və qətiyyətin parlaq nümunələri, bəşəriyyətin xeyri və xoşbəxtliyi naminə, qərarlılıq və aydın baxışla, ayağa qalxacaq və Ümumdünya Sülhünü bərqərar edəcəklər. Onlar Sülh İşini hamının məşvərət obyekti etməli, öz ixtiyarlarında olan hər cür vasitə ilə dünya millətlərinin Birliyini qurmalıdırlar. Onlar məcburi müqavilə imzalamalı və şərtləri möhkəm, pozulmaz və dəqiq olan əhd bağlamalıdırlar. Onlar bu işi bütün dünyaya elan etməli və bütün insan nəslinin təsdiqini və razılığını almalıdırlar. Bu ali və nəcib təşəbbüs—bütün dünyanın sülh və rifahının həqiqi mənbəyi—Yer üzündə yaşayan hər kəs üçün müqəddəs sayılmalıdır. Bəşərin bütün qüvvələri bu Ən Böyük Anlaşmanın sabitlyini və daimi olmasını təmin etmək üçün səfərbər olunmalıdır. Bu əhatəli və hərtərəfli Paktda hər bir ölkənin ərazi və sərhədləri dəqiq müəyyən edilməli,dövlətlərin bir-birinə qarşı münasibətlərini tənzimləyən prinsiplər aydın ortaya qoyulmalı və bütün beynəlxalq razılaşma və öhdəliklər təsdiq olunmalıdır. Eynilə də, hər bir dövlətin silahlı qüvvələri ciddi şəkildə məhdudlaşdırılmalıdır, zira əgər hər hansı dövlətə müharibəyə hazırlaşmaq imkanı verilsə və o silahlı qüvvələrini artırmağa çalışsa, onda bu başqa dövlətlərdə narahatlıqların yaranmasına səbəb olacaq. Bu təntənəli Paktın təməlində duran əsas prinsip elə müəyyən olunmalıdır ki, əgər hər hansı bir hökumət sonradan onun hər hansı bir şərtini pozarsa, Yer üzündəki bütün hökumətlər qalxıb onu tam təslim etməlidirlər, yox, bütün insan nəsli bütövlükdə qətiyyətlə öz ixtiyarında olan bütün vasitələrdən istifadə edərək o hökuməti devirməlidirlər. Bütün əlaclardan ən böyüyü olan bu vasitə dünyanın xəstə bədəninətətbiq olunsa, o mütləq xəstəlikdən sağalacaq və əbədiyyətədək əmin-amanlıqda olacaqdır”.

O daha sonra əlavə edir,“Ancaq bir neçəsiinsan cəhdlərində gizli olan qüvvədən xəbərsiz, bu məsələnin həyata keçirilməsini qeyri-mümkün, hətta insanın qabiliyyətindən kənar hesab edirlər. Lakin bu belə deyil. Əksinə, Allahın qüsursuz mərhəməti,Onun sevimlilərinin lütfü və xeyirxahlığı, müdrik və qabiliyyətli insanların misilsiz səyləri, bu zamanın bərabəri olmayan liderlərinin fikir və ideyaları iləheç nə mümkünsüz hesab edilməməlidir. Səylər, durmadan edilən səylər tələb olunur. Sarsılmaz qətiyyətdən başqa bunu heç nə ilə əldə etmək olmaz. Çox işlər keçmiş əsrlərdə sırf xülya kimi görünürdü, amma bu gün onlar çox asan və praktiki görünür. Nə üçün bu ən böyük və uca iş—həqiqi sivilizasiyanın göyündəki günəşin və cəlal işinin, bəşərin irəliləməsinin, rifahının və müvəffəqiyyətinin işiəlçatmaz görünməlidir? Əlbəttə, gün gələcək ki, onun gözəl işığıinsan toplumlarının üzərinə öz nurunu yağdıracaq”.

Lövhlərinin birində Həzrət Əbdül-Bəha bu yüksək mövzunu aydınlaşdıraraq bunu açıqlamışdır:

“Keçmiş əsrlərdə harmoniya əldə olunsa da, vasitələrin olmaması üzündən bəşəriyyətin birliyinə nail olmaq mümkün olmamışdı. Qitələr bir-birindən ayrı idi, hətta bir qitə hüdudlarında belə xalqlar arsında ünsiyyət və ideyalar mübadiləsi, demək olar, mümkün deyildi. Və bunun da nəticəsində, qarşılıqlı ünsiyyət, qarşılıqlı anlaşma, və bütün yer üzü tayfaları və xalqlarının birləşməsi əl çatmaz  idi. Lakin bizim dövrümüzdə isə, rabitə vasitələri geniş yayılıb və yer kürəsinin beş qitəsi birləşərək bir qitə kimi olub. Bu istər xalqlar və ya ölkələr olsun, istər əhərlər və kəndlər, bəşər ailəsinin üzvləri arasındakı asılılıqdaha da artıb. Ayrıca təkbaşına yaşamaq artıq heç bir dövlət üçün mümkün deyil, çünki ölkələr və xalqlar siyasi bağlarla bir-birinə bağlanıb və ticarətdə və sənayedə, kənd təsərrüfatı və maarifçilkdə əlaqələır günbəgün möhkəmlənir. Məhz buna görə bizim dövrümüzdə bəşəriyyyətin birləşməsi mümkündür. Həqiqətən də, bu, bu ecazkar əsrin, bu şərəfli əsrin möcüzələrindən biridir. Keçmiş əsrlər bundan məhrum qalmışdıılar, zira bu əsrə—işıq əsrinəbelə bir misilsiz və bərabəri olmayan, qüdrət və parlaqlıq əta edilmişdir. Ona görə də hər yeni gün yeni bir möcüzə ilə açılır. Zamanı gəldikdə insan nəsli üzərində onun yandırıdığı şamın işığı aşkar görünəcəkdir.

“Baxın, o işığın şəfəqləri dünyanın zülmət bürümüş üfüqünü necə işıqlandırır. Birinci şam siyasi aləmdə yaranacaq birlikdir, onun ilk şəfəqlərini indi də görmək olar. İkinci şam dünya işlərində fikir birliyidir ki, onun reallaşmasına şahid olmaq üçün biz çox gözləməyəcəyik. Üçüncü şam azadlıq istəmədə olan birlikdir ki, mütləq baş verəcəkdir. Dördüncü şam dinin birliyidir ki, bütün bu birliyin təməl daşıdır, və Allahın qüdrəti ilə, bütün parlaqlığı ilə aşkar olacaqdır. Beşinci şam millətlərin birliyidir—bir birlik ki, bu əsrdə bərqərar olacaqdır və dünyanın bütün insanlarını özlərini bir vahid vətənin vətəndaşları hesab etmələrinə səbəb olacaqdır. Altıncı şam irqlərin birliyidi—bir birlik ki, bütün yer üzü sakinlərini bir irqin insanları və övladları edəcəkdir. Yeddinci şam dillərini birliyidir, yəni universal  bir dilin seçilməsidir ki, bütün insanlar o dildə təhsil alacaq və danışacaqlar. Bu söylənən prinsiplərin hər biri və hamısı həyata keçəcəkdir, çünki Allahın Səltənətinin qüdrəti onları gerçəkləşməsində kömək və yardılm edəcəkdir”.

Altmış ildən də çox əvvəl, Kraliça Viktoriyaya ünvanladığı Lövhündə Həzrət Bəhaullah “Yer üzü hökmdarlarına” müraciət edərək aşağıdakı sözləri nazil etmişdir:

“Bur yerdə məşvərət edin, və qoy sizin qayğınız bəşərə fayda gətirən və onun şəraitini yaxşılaşdıran şeylər olsun... Dünyaya bir insan bədəni kimi baxın ki, bütöv və kamil yaradılmasına baxmayaraq, müxtəlif səbəblərdən aır xəstəlik və bəlalarla  xəstəliyə düçar olu. Bir gün də rahat olmayıb, xeyr, onun xəsətliyi getdikcə şiddətlənib, çünki özlərinin dünyəvi arzularının atının başını buraxıblar və aör günah işlədiblər. Və əgər bir vaxtlar, qabiliyyətli bir həkimin qayğısı ilə bu bədənin bir üzvü sağalıbsa da, qalanları isə əvvəlki kimi xəstə qalıb”.

Növbəti parçada Həzrət Bəhaullah bu sözləri əlavə edir:“Biz görürük ki, siz hər il məsrəflərinizi artırırsınız və bunun da ağırlığını idarə etdiyiniz insanların üzərinə yıxırsınız.Bu həqiqətən, ağır ədalətsizlikdən başqa bir şey deyil. Bu Məzlumun ahından və göz yaşlarından qorxun, və insanlarınızın üzərinətab gətirə biləcəklərindən artıqyük qoymayın. Öz aranızda razılığa gəlin ki, sizin öz ərazi və səltənətinizi qorumaq üçün zəruri olan qüvvvədən başqa heç bir silahlı qüvvəyə ehtiyacınız olmasın. Bir olun, Ey dünyanın hökmdarları, zira bununla sizin aranızdakı nifaq sakitləşəcək və sizin xalqlarınızı rahatlıq tapacaq. Sizlərin arasından kimsə başqasına qarşı qoşun qaldırarsa, hamınız onun əleyhinə qalxın, zira bu aşkar ədalətdən başqa bir şey deyildir”.

Bu tutatlı və çəkili sözlərin mənası nə ola bilərdi, əgər onlar, dünyanın bütün xalqlarının gələcəkdə yaradacağı birlik üçün zəruri olan ilkin şərt kimi,cövlan edən milli suverenliyin məhdudlaşdırılmasının qaçılmazlığına işarə etmirlərsə?Dünyanın hansısa formada fövqəl dövləti yaradılıb inkişaf etdirilməlidir, dünyanın bütün millətləri müharibə aparmaq hüquqlarını, bəzi vergiqoyma haqlarını, özlərinin ərazilərindədaxili asayişi qorumaq üçün lazım olandan başqa silahlı qüvvələr saxlama haqlarını o dövlətə verməlidirlər. Belə bir fövqəl dövlətin tərkibində Beynəlxalq İcraedici orqan olmalıdır ki, bu birliyə daxil olan hər hansı üsyankar dövlətin sözsüz tabeçiliyini təmin  etmək üçün tam səlahiyyətli olsun. Dünya Parlamenti olmalıdır ki, onun üzvləri müvafiq ölkələrin xalqları tərəfindən seçilməli və müvafiq hökumıət də bu seçkiləri təsdiq etməlidir; Bunun tərkibində Ali Məhkəmə olmalıdır ki, onun səlahiyyəti aidiyyatı olan tərəflər öz işlərini könüllü olaraq onun baxmasına vermədikləri halda belə onlar üçün məcburi hökmə malik olsun; Bir dünya icması ki, onda bütün iqtisadi baryerlər həmişəlik ləğv ediləcək və Kapitalla Əməyin qarşılıqlı asılılığı qəti şəkildə təsdiq olunacaq;bu bilrikdə dini fanatizm və çəkişmə səs-küyü həmişəlik susdurulacaq. Burada irqi ədavətin alovu birdəfəlik söndürüləcək.Burada vahid beynəlxalq hüquq kodeksi—dünya federasiyasına daxil olan dövlətlərin düşünülmüş mühakimələrinin məhsuluəsasında federal vahidlərin birləşmiş qüvvələrinin dərhal və uzlaşmış müdaxiləsi üçüntəxirəsalınmaz sanksiyalar verilməlidirvə nəhayət elə bir dünya icması ki, orada dəyişkən və savaşqannasionalizm,daimi olacaq dünya vətəndaşlığı şüuruna çevriləcək. Həqiqətən də, Həzrət Bəhaullahın öngördüyü Nizamın ən geniş götürdükdə konturlarıbelə xəyala gəlir. Elə bir Nizam ki, tədricən yetkinləşməkdə olan dövrün ən gözəl meyvəsi kimi qiymətləndiriləcəkdir.Həzrət Bəhaullah bəşərə müraciətində bəyan edir: “Birlik Çadırıqurulmuşdur, bir-birinizə yadlar kimi baxmayın. Siz hamınız bir ağacın meyvələri, bir budağın yarpaqlarısınız... Dünya bir vətəndir, bütün insanlar isəonun vətəndaşlarıdır. Qoy insan öz vətənini sevməsilə fəxr etməsin, bəlkə onunla fəxr etsin ki, bütün bəşəri sevir”.

Qoy burada Həzrət Bəhaullahın ümumdünya qanununun canlandırıcı gücü və məqsədi barədə bir təlaş olmasın. Cəmiyyətin mövcud fundamentini devirmək məqsədindən çox uzaq olmaqla, o, bunun əsaslarını genişləndirmək və hər zaman dəyişən dünyanın ehtiyacları ilə səsləşən bir şəkildə onun təsisatlarına yeni forma vermək məqsədi daşıyır. Bu nə ağıllı tərəfdarlıqla ziddiyyətə girir, nə də sədaqətliliyin ilkin və mühüm elementlərini dağıdır. Bunun məqsədi nə odur ki, insanların ürəyində sağlam və ağıllı patriotizm alovunu söndürsün, nə də ifrat mərkəzləşmədən qaçmaq üçün bu qədər mühüm olan milli avtonomiya sistemini ləğv etsin. Odünya xalqlarını və millətlərini bir-birindən fərqləndirən etnik mənşənin,iqlim, tarix, dil və ənənə, fikir və adətlərin müxtəlifliyini nərədd edir, nə də ki, onu boğur.O daha geniş bir sədaqətliliyə çağırır, insanlığı indiyə kimi ruhlandıran hər hansı bir cəhddən daha yüksəyinə səsləyir. O milli maraq və motivləri birləşmiş dünyanın imperativ idddialarına tabe etməkdə təkid edir. O bir tərəfdən ifrat mərkəzləşməni rədd edir, digər tərəfdən isə yeknəsəkliyə aparan cəhdləri inkar edir. Onun devizi Həzrət Əbdül-Bəhanın izah etdiyi kimi müxtəliflikdə birlikdir:“Bağdakı güllərə baxın. Növünə, rənginə, formasına görə fərqli olsalar da, onlar bir çeşmənin suyu ilə təravətlənir, bir küləyin nəfəsi ilə canlanır, bir günəşin şüaları ilə dirçəlir, bu müxtəliflik onların lətafətini yüksəldir, onların gözəlliyini artırır. Əgər bu bağda bütün güllər və bitkilər, yarpaqlar və çiçəklər, meyvələr, budaqlar və ağaclar eyni formada və rəngdə olsaydı, xoş olmazdı! Rənglərin və formaların çeşidliliyi bağı daha da zənginləşdirir, bəzəyir və onu daha da gözəl edir. Eynilə də, müxtəlif cür fikirlər, temperamentlər və xarakterlər bir mərkəzi gücün təsiri ilə bir araya gətirildikdə, insanın kamilliyi bütün gözəlliyi və əzəməti ilə açılacaq və aşkar olacaq. Bütün şeylərin gerçəkliyinin fövqündə olan və onları idarə edən Allah Kəlamından başqa heç nə insan oğlunun ayrılan fikirlərini, hisslərini, ideya və inamlarını harmonik şəkildə bir araya gətirmək iqtidarında deyil”.

Həzrət Bəhaullahın çağırışı ilk növbədə hər cür əyalətçiliyin, bütün növ qapalılıq və təəssübkeşliyin əleyhinə yönəlib. Əgər uzun zamanlar bəslənən ideallar, əsrlərlə müqəddəs elan edilmiş təsisatlar, əgər müəyyən sosial postulatlar və dini ehkamlar—bəşəriyyətin çoxunun rifahına daha  kömək edə bilmirsə, əgər onlar daha davamlı olaraq təkamül edən bəşəriyyətin ehtiyaclarına xidmət edə bilmirsə, onları silmək və köhnəlmiş və unudulmuş ehkamların atıldığı yerəatmaq lazımdır. Nə üçün bunlar, dəyişməz inkişaf və dağılma qanununa məruz qalan dünyada insanın yaratdığı hər bir təsisatı saran tənəzzüldən kənarda qalmalıdırlar? Çünki hüquqi normalar, siyasi və iqtisadi nəzəriyyələr yalnız bütövlükdə bəşərin maraqlarını qorumaq üçün tərtib edilmişdir və bəşəriyyət hər hansı bir xüsusi qanun və ya ehkamın toxunulmazlığına qurban getməməlidir.

Məni düzgün başa düşün. Bəşəriyyətin birliyi Prinsipi—Həzrət Bəhaullahın bütün təlimləri bu mərkəzi ox ətrafında fırlanır. Nə sadəcə dayaz bir emosionalcoşqu,nə də dumanlı və alicənab bir arzu deyildir. Bunu sadəcə insanlar arasında xoşməramlılığın və qardaşlıq ruhunun oyanması ilə də eyniləşdirmək olmaz. Nə də ki, bu ayrı-ayrı xalqlar və millətlər arasında harmonik əməkdaşlıq ruhu yaratmaq məqsədi daşıyır. Onun nəticələri daha dərindir, iddiaları isə keçmiş Peyğəmbərlərin irəli sürdükləri hər hansı iddiadan daha yüksəkdir. Onun əsas ideyasıyalnız fərdlərə ünvanlanmayıb, bu, ilk növbədə bütün millətləri və dövlətləri bir insan ailəsinin üzvü kimi bir-birinə bağlayan mühüm münasibətlərin mahiyyətinə təsir göstərməyi nəzərdə tutur. O həm də sadəcə idealı elan etmir, o, bu idealın həqiqətini təcəssüm etdirən, onun yetərliliyini nümayiş etdirən vətəsirliliyini əbədiləşdirən adekvat təsisatla ayrılmaz şəkildə bağlıdır. O, bu günkü cəmiyyətin strukturunda üzvi dəyişikliyi nəzərdə tutur, elə bir dəyişiklik ki, bənzərini dünya hələ təcrübə etməyib. Bu, milliyyətçi ehkamların köhnəlmiş qalıqlarına qarşı cəsarətli və qarşısıalınmaz bir şəkildə meydan oxuyur, o ehkamlar ki, öz dövrlərini başa vurublar, vəonlar İlahi İnayətin əlinin idarə etdiyi hadisələrin təbii axarında yolunu yeni inama verməlidir. Elə bir inam ki, dünyada indiyə kimi yarananlardan fundamental surətdə fərqlənir və nəhayətsiz dərəcədə üstündür.Bu, nə az, nə çox, bütün sivil dünyanın—həyatın bütün mühüm aspektlərində: onun siyasi mexanizmlərində, ruhani cəhdlərində, ticarət və maliyyyədə, yazı və dilində, lakin eyni zamanda da onun federal vahidlərinin milli xüsusiyyətlərinə görə sonsuz müxtəlifliyə malik olmaqla birləşmiş dünyanın yenidən qurulmasına və hərbsizliəşdirilməsinə çağırır.

Bəşəriyyətin birləşməsi bəşərin təkamülünün zirvəsidir. Bir təkamül ki, özünün başlanğıcını ailə həyatının yaranmasından götürdü, daha sonra qəbilə birliyində növbəti inkişafına çatdı, sonra öz növbəsində şəhər dövlətin yaranmasına gətirdi və daha sonra genişlənərək müstəqil və suveren dövlətlərin yaranması ilə nəticələndi.

Həzrət Bəhaullahın elan etdiyi kimi, Bəşəriyyətin Birliyi prinsipi öz-özlüyündə nə az, nə çox, təntənəli şəkildə bir faktı təsdiq edir ki, bu möhtəşəm təkamülün son mərhələsinə yetişmək nəinki zəruridir, hətta qaçılmazdır, onun həyata keçməsi sürətlə yaxınlaşır, və Allahdan gələn gücdən başqa heç nə, bunu Yer üzündə bərqərar etməyə qadir deyil.

Kim bilir belə bir yüksək ideala çatmaq üçün bəşəriyyət əvvəllər olduğundan daha ağır iztirablara məruz qalmayacaq ki? Məgər özünün bütün dəhşətləri və səhvləri iləvətəndaş müharibəsindən başqa bir müharibə ki, böyük Amerika Respublikasını az qala parçalayacaqdı. Onun ştatlarını sadəcəmüstəqil vahidlər konfederasiyasında deyil, ölkənin bütün ştatlarının etnik çeşidliliyi zəminində məhz bir millət kimi nə birləşdirə bilərdi? Cəmiyyətin dərin strukturlarını ehtiva edən belə köklü dəyişikliklərin diplomatik və ya maarifləndirmə kimi adi fəaliyyət növləri vasitəsiləbaş verməsi inandırıcı görünmür. Biz məhz nəzərlərimizi bəşərin qanlı tarixinə yönəltməli və başa düşməliyik ki, sivilizasiyasının tarixində ən böyük dönüş nöqtələrini təşkil edən, o, epoxa yaradan dəyişikliklər ancaq böyükmənəvi və fiziki iztirablarbahasına başa gəlib.

Keçmişdə olan o dəyişikliklər nə qədər böyük və dərin olsalar da, onlara, düzgün yanaşıldıqda, bəşəriyyətin bu epoxada qaçılmaz olaraq məruz qaldığı böyüklüyünə və miqyasına görə misli olmayan transformasiyaya aparan köməkçi vasitələrdən başqa bir şey kimi baxmaq olmur. Əfsuslar, getdikcə daha da aydın olur ki, yalnız dünya miqyaslı katastrofa insan düşüncəsinin yeni mərhələsinə gətirə bilər. Şiddətli bir bəla yanğınından başqa heç nə, bu günkü sivilizasiyanın elementlərini təşkil edən parçalanmış xalqları əridib gələcəyin dünya miqyaslı birliyinin tərkib hissələrinə çevirərəkbir-birinə yapışdıra bilməz. Bu bir həqiqətdir ki, ancaq gələcək hadisələr onu daha aydın nümayiş etdirəcək.

Həzrət Bəhaullahın peyğəmbər səsinin “Gizli Kəlamlar”ın son parçalarında dünya xalqlarına xəbərdarlığı—görünməmiş bir bəla onların arxaınca gəlir və onları ağır cəza gözləyir. Həqiqətən də üzülən bəşəriyyəti yaxın gələcəkdə gözləyən taleyinin üzərinə məşum bir işıq salır.Bəşərin ondan təmizlənmiş və hazırlanmış halda çıxacağı şiddətli bir bəladan başqa heç nə, yeni doğulan eranın liderlərinin üzərlərinə götürməli olacaqları məsuliyyət hissini aşılamaqda müvəffəq ola bilməz.

Mən bir daha sizin diqqətinizi Həzrət Bəhaullahın artıq istiand etdiyim təhdidedici sözlərinə çəkmək istərdim: “Təyin olunmuş saat yetişəndə, qəfildən elə bir şey baş verəcək ki, bəşərin əzalarını titrədəcək”.

​

Yekunda daha bir neçə söz. Bəşəriyyətin birliyinin bəyanı—Həzrət Bəhaullahın hər şeyi əhatə edən səltənətinin təməl daşı–heç bir halda keçmişdə bəyan edilmiş belə alicənab arzularla müqayisə oluna bilməz. Bu sadəcə Onun zamanında Şərqin iki ən qüdrətli hökmdarının—onların əlində sürgün və məhbus olmaqlaqəddar və birləşmiş qüvvələrinin müqaviməti qarşısında təkbaşına və kömək olmadan qaldırdığı bir çağırış deyildir. Bu eyni zamanda həm xəbərdarlıq, həm də vəddir. Bir xəbərdarlıq ki, o ağır əzaba düşmüş dünyanın yeganə xilas vasitəsidir, bir vəd ki, onun reallaşması uzaqda deyil.

Bu fikir o zaman bəyan edilmişdi ki, onda bu haqda dünyanın heç bir yerində kimsə ciddi düşünmürdü, indi isə bu, Həzrət Bəhaullahın Ruhunun üfürdüyü səmavi qüdrət vasitəsilə, getdikcə daha çox fikir adamları tərəfindən nəinki yaxınlaşan bir imkan kimi, hətta indi dünyada işləyən qüvvələrin qaçılmaz nəticəsi kimi dəyərləndirilir.

Əlbəttə, fizika sahəsində əldə edilmiş heyrətamiz tərəqqi, ticarət və sənayenin dünya miqyasında genişlənməsi nəticəsində çox mürəkkəb bir orqanizmə çevrilmiş və vahid məkan olmuşdünya, dünya iqtisadi qüvvələrinin təsiri altında materialist sivilizasiyanın tələsində çabalamaqdadır. Və keçmiş Vəhylərin əsasında duran Həqiqətin onun zəruri tələbatlarına uyğun dildə yenidən bəyan edilməsinin kəskin ehtiyacı içindədir. Bəs Həzrət Bəhaullahın—Allahın bu dövr üçün Carçısısəsindən başqa hansı səs qadirdir ki, cəmiyyyətin transformasiyasına belə radikal təsir göstərsin, bir transformasiya ki, O, bu qədər müxtəlif və zahirən heç barışmaz görünən və Onun öz imanlarını bəyan etmiş ardıcıllarının icmasını təşkil edən kişi və qadınların ürəklərindəartıq yaradıb?

Belə bir qüdrətli konsepsiyanın sürətlə insanların fikrinə hakim kəsilməsinə, onun müdafisinə səslərin ucalmasına, onun əsas xüsusiyyətlərinin ilk növbədə hakimiyyətdə olanların şüurunda bərqərar olub möhkəmlənməsinə çox az adam şübhə edə bilər. Bunun ilkin strukturununHəzrət Bəhaullahın ardıcıllarının bağlı olduqları dünya miqyaslı İnzibati Sistemdə formalaşmasını ancaq ürəkləri təəssüblə yoluxmuş insanlar görməyə bilər.

 
Gələcək Cəmiyyətin Modeli—Strukturu

ÇOX AZ ADAM razılaşmaz ki, Həzrət Bəhaullahın dünyaya açıqladığı və Onun tanınmış tərəfdarlarının əməllərində müxtəlif gücdə və dolayısı ilə bir sıra xeyriyyəçi təşkilatların fəaliyyətində üzə çıxan Ruh, cəmiyyətin, Onun adı ilə bağlı olacaq, tamamilə Onun prinsipləri əsasında qurulacaq və Onun qanunlarına müvafiq surətdə işləyəcək görünən bir modelində təcəssüm etməyincə yayıla və bəşəriyyətə davamlı təsir edə bilməz.Həzrət Bəhaullahın, Özünün Kitabi-Əqdəsində, sonradan Həzrət Əbdül-Bəha Özünün VəsiyyətnaməsindəKitabi-Əqdəsin əsas müddəalarını təsdiq edən, tamamlayan və uzlaşdıran bir sənəd—dünya Bəhai cəmiyyətinin quruluşunun əsas elementlərini onun tamlığı ilə müəyyən etməsini onları oxuyan kəs dana bilməz. İlahi mənşəli inzibati prinsiplərə uyğun olaraq, Həzrət Bəhaullahın Vəhyi—bəşərin xilas Gəmisitikilib işə salınmalıdır. Bütün gələcək rifah onlardan axmalıdır və Əmrin bütün səlahiyyəti bütünlüklə onların üzərində olmalıdır.
 
Çünki Həzrət Bəhaullah, biz məmnuniyyətlə etiraf etməliyik, bəşərə yalnız yeni və canlandırıcı Ruh əta etməyib. O nə qədər qüdrətli, sağlam məntiqli və universal olsa da, yalnız müəyyən universal prinsiplər elan etməyib və yaxüsusi bir fəlsəfə irəli sürməyib.Bütün bunlara əlavə olaraq O, Ondan sonra da Həzrət Əbdül-Bəha, keçmişin Vəhylərindən fəqli olaraq, Qanunlar kodeksini aydın və dəqiq şəkildə müəyyən etmiş, xüsusi təsisatlar yaratmış və İlahi mənşəli İqtisadiyyatın zəruri elementlərini vermişlər. Bütün bunlar gələcək cəmiyyətin modeli, Ən Böyük Sülhün bərqərar olması üçün ali alət, dünyanın birləşdirilməsi üçün vasitə və yer üzündə insaf və ədalətin hökmranlığının bəyanı olmalıdır.

Dini liderlər, siyasi nəzəriyyətlərin tərəfdarları, insanın yaratdığı təsisatların başçıları, o kəslər ki, bu gün öz ideyalarının xarablığını və onların yaratdıqlarının dağlmasını çaşqınlıq və qorxu işində müşahidə edirlər-üzlərini Həzrət Bəhaullahın Vəhyinə döndərməli və Onun təlimlərində həkk olunmuş, bu günkü sivilizasiyanın qarışıqlıq və xaosu arasından tədricən və nəzərəçarpmadan qalxan Dünya Nizamı üzərində düşünməlidirlər. Onlarda Əmrin ardıcıllarının bütün dünyada qurmaqda olduqları təsisatların təbiəti (mahiyyəti), mənşəyi və ya doğruluğu barədə heç bir şübhə olmamalıdır. Çünki bunların hamısı təlimlərin özündə yazılmış, Onun Sözü əsassız fərziyyələr və ya mötəbər olmayan şərhlər vasitəsilə dəyişikliyə məruz qalmamış və təhrif olunmamışdır.

İki müstəqil və tez bir zamanda bir-birininardınca gələn Zühurun möcüzəli bir şəkildə azad etdiyi irəli aparan coşqun güclərindi bizim gözlərimiz qarşısında, bu geniş yayılmış Əmrin ardıcıllarının qayğısı ilə yavaş-yavaş toparlaşır və nizama düşür. Onlar tədricən, bizim bərqərar edəcəyimiz və bizim əməllərimizlə əbədiləşən bir əsrin fərqləndirici kriteriyası (əlaməti) və şərəfi kimi baxılacaq təsisatlarda təcəssüm edirlər.

​

Bu tamamilə yanlış olardı ki, bu misilsiz, ilahi mənşəli Nizamı, tarixin müxtəlif dövrlərində insan ağlınıninsanların təsisatlarının idarə olunması üçün yaratdığı cürbəcür sistemlərlə müqayisə etməyə cəhd edilsin. Belə bir cəhd öz-özlüyündə Bu Nizamın böyük Müəllifinin işinin kamilliyini yetərincə qiymətləndirməməyi və onun əzəməti qarşısında lazımınca ehtiram göstərməməyi üzə çıxarardı. Bu Nizamın yer üzündə Həzrət Bəhaullahın qüdrətli Qanunun nəxşəsini cızdığı ilahi sivilizasiyanın modelini təşkil etdiyini bildiyimiz halda, bu başqa cür necə ola bilər?İnsanların yaratdığı müxtəlif və hər zaman dəyişən dövlətçilik sistemləri, istər keçmişdə, istərsə də indi, mənşəcə istər Şərqdən olsun, istərsə də Qərbdən, bu sivilizasiyanın gizli məziyyətlərinin gücünü qiymətləndirmək və ya onun təməlinin möhkəmliyini dəyərləndirmək üçün heç bir adekvat kriteriya verə bilmir.

Gələcəyin bu nəhəng İnzibati Nizamın yeganə özülü olduğu Bəhai Cəmiyyəti, həm nəzəri, həm də praktiki cəhətdən, siyasi təsisatların bütün tarixində nəinki unikaldır, həm də dünyanın tanınmış dini sistemlərindən heç birinin tarixində paraleli olmayan bir cəmiyyət quruluşudur.Demokratik idarəçiliyin heç bir forması istər monarxiyalı olsun, istər respublikalı—heç bir avtokratiya və ya diktatura sistemi,tamamilə aristokratik olan heç bir keçid sistemi, hətta heç bir tanınmış teokratiya sistemləri—bu istər Yəhudi Cəmiyyəti, istər müxtəlif Xristian kilsə təşkilatları, istər İslamın İmamət və ya Xilafət sistemləri olsun, heç biri kamil Memarın mahir əlinin yaratdığı İnzibati Nizamla nə eyniləşdirilə bilər, nə də onunla uyğunluğu söylənilə bilər.

Yeni doğulmuş bu inzibati Nizam öz strukturunda müəyyən elementləri ehtiva edir ki, onları sekulyar hökumətin tanınmış üç formasında tapmaq olar, lakinbu zaman bu elementlər heç bir mənada və heç cür onların təkrarıdeyildir və onun mexanizmində onlara xas olan arzuolunmaz xüsusiyyətlər yoxdur. Bu nizam indiyədək insan əlinin yaratdığı idarəçilik sistemlərinin nail ola bilmədiyi bir harmoniya yaradır. Bu harmoniya bu üç sistemin şübhəsiz malik olduğu şəfaverici həqiqətlərin son nəticədə bu Nizamın özünün, üzərində qurulacağı Allahdan olan hökmlərin tamlığını təhrif olunmadan birləşməsini ehtiva edir. 
 
Həzrət Bəhaullahın Əmrinin İnzibati Nizamı xarakterinə görə heç cürtam demokratik sayılmamalıdır, çünki bu Vəhydə (Qanun Dövründə) demokratiyanın əsas prinsipi—hakimiyyətə mandatı xalqın verməsiyoxdur.

Əmrin inzibati işlərinin idarə olunmasında, Kitabi-Əqdəsin qanunlarına əlavə olan zəruri qanunların icra olunmasında, bunu yadda saxlamaq lazımdır ki, Ümumdünya Ədalət Evinin üzvləri, Həzrət Bəhaullahın buyurduqlarından aydın göründüyü kimi, onların təmsil etdikləri isanlar qarşısında məsuliyyət daşımırlar, və onlar möminlərin və ya onları birbaşa seçən insanların emosiyaları, fikirləri və inancları əsasında hərəkət etməməlidirlər. Onlar dua halətində öz vicdanlarının hökmünə və səsinə qulaq asmalıdırlar. Onlar icmada hökm sürən əhvali-ruhiyyə ilə tanış ola bilərlər, əslində olmalıdırlar da.Və baxmaq üçün onlara təqdim olunmuş işin mahiyyətini obyektiv şəkildə ölçüb-biçməli, lakin azad qərar qəbul etmək hüququnu özlərində saxlamalıdırlar.“Allah, həqiqətən, onları Öz istədiyinə ruhlandıracaqdır”—bu Həzrət Bəhaullahın şübhəsiz təminatıdır. Beləliklə, onları dolayısı və ya birbaşa seçənlər deyil, məhz onların özləri, eyni zamanda həm həyat qüvvəsi, həm də bu Vəhyin qorunmasının əsas vasitəsi olan ilahi hidayətin qəbulediciləri kimi təyinatlandırılmışlar.

Eyni zamanda da, Bəhai İnzibati Sistemi mütləq avtoritar tipli qeyri-çevik və sərt sistemlə qarışdırıla bilməz, və nə də ki, hansısa formada, məsələn, papalıq, imamət və ya onlara oxşar mütləqiyyətçi teokratik idarəçilyə oxşadıla bilər, sadəcə aydın bir səbəbə görə ki, Bəhai yazılarında konkret göstərişlər olmayan məsələlər barədə qərar vermək istisnayi olaraq Həzrət Bəhaullahın ardıcıllarının seçdiyi beynəlxalq seçkili orqana həvalə olunub.Nə Əmrin Vəlisi, nə də Ümumdünya Ədalət Evindən başqa bir orqan, nə bu həyati və vacib səlahiyyəti əlinə keçirə bilər, nə də ona qarışa bilər. Ruhanilər sinfinin aradan götürülməsi və bununla bağlı vəftizetmənin sirrinin aradan qaldırılması, priçastiye və günahların etiraf edilməsi, yerli, milli və beynəlxalq səviyyədə seçkili Ədalət Evlərinin seçilməsini tələb edən qanunlar,yepiskop hakimiyyətindən ona xas olan bütün imtiyaz, korrupsiya və bürokratiyası ilə birlikdə imtina—bütün bunlar Bəhai İnzibati sisteminin qeyri-avtoritar xarakterdə olmasının aşkar əlamətləri və öz işlərini idarə etməkdə onun demokratiyaya meylli olmasının göstəricilərdir.

Nə də Həzrət Bəhaullahın adı ilə bağlı olan bi Nizam tamam aristokratik sistemlə qarışdırıla bilər, o fakta görə ki, bir tərəfdən o, sələflik (irsilik) prinsipini saxlayır və Əmrin Vəlisinə onun təlimlərini şərh etmək saləhiyyəti verir, digər tərəfdən isə,onun ali qanunverici orqanı möminlərin arasından azad və birbaşa seçkilərlə seçilir.

Hərçənd demək olmaz ki, bəhailərin yeni inzibati sistemi bu üç tanınmış idarəçilik sisteminin modeli əsasında yaranmışdır.Bununla belə, o öz karkasında onların hər birində olan elementləri təcəssüm etdirir, uyğunlaşdırır və ehtiva edir. Əmrin Vəlisinin həyata keçirmək üçün görəvləndirildiyi vərəsəlik səlahiyyəti, Ümudünya Ədalət Evinin yerinə yetridiyi həyati vacib funksiyalar, onun möminlərin nümayəndələri tərəfindən seçilməsini təmin edən konkret qanunlar—bütün bunlar birlikdə bir faktı vurğulayır ki, Aristotelin əsərlərində qeyd olunan heç bir əsas idarəetmə forması ilə eyniləşdirilməsi mümükün olmayan bu ilahi mənşəli Nizam, o sistemlərin hər birində olan o faydalı elementləri ehtiva edir və onları özünün fundamental ruhani prinsipləri ilə uzlaşdırır. Bu sistemlərin hər birinə xas olan ümumi qəbul olunmuş qüsurları qətiyyətlə və həmişəlik istisna edən bu unikal Nizam, nə qədər yaşasa da və nə qədər geniş yayılsa da, heç vaxt despotizmin, oligarxiyanın heç bir formasına keçə bilməz,və ya gec və ya tez, insan əlinin yaratdığı və mahiyyətinə görə qüsurlu olan siyasi institutların  mexanizmini aşındıran demaqoqiyanın təsirinə məruz qalmaz.

Bu qüdrətli inzibati strukturun mənşəyi nə qədər əhəmiyyətlidirsə, onun xüsusiyyətləri nə qədər unikaldırsa,bu sistemin doğuşunu xəbər verən və onun təkamülünün ilkin mərhələsinin əlaməti olan hadisələr onlardan da az əlamətdar deyil. Onun körpə kimi böyüməsini xarakterizə edən tədrici və dayanıqlı konsolidasiya prosesi ilə bu günkü cəmiyyətin artıq öz dövrünü yaşamış həm dini, həm də dünyəvi təsisatlarını döyəcləyən desinteqrasoya güclərinin dağıdıcı hücumu arasındakı zidiyyətnecə də sarsıdıcıdır, necə də ibrətamizdir!

Bu əzəmətli, bu dayanıqlı böyüyən Dünya Nizamının təsisatlarının inamlagöstərdiyi həyat qabiliyyəti; onun rəhbərlərinin böyük qəhrəmanlığı və sarsılmaz qətiyyətləri ilə aşdıqları maneələr; alovu onu bütün dünyaya yayan səyyar mübəlliğlərin ürəklərində heç zaman sönməyən tükənməz şövq,onun fəal və müdafiəçi qurucularının yetişdikləri fədakarlıq zirvələri,bu Nizamın dəyanətli müdafiəçilərinin göstərdiyi baxışın genişliyi, inam və ümid, yaradıcılıq sevinci, könül rahatlığı, güzəştsiz dürüstlük və bütövlük, nümunəvi intizam, zəifləməyən birlik və həmrəylik,ona xas olan Ruhun ən müxtəlif elementləri özündə ehtiva etmə qabiliyyətinin yüksəkliyi, onları bütün növ təəssübkeşliklərdən təmizləməsi və öz strukturuna daxil etməsi—bütün bunlar o gücün təzahürləridir ki, inamını itirmiş və çaşqınlığa düşmüş cəmiyyət çətin ki, onu inkar etsin.

Həzrət Bəhaullahın Əmrinin coşqun enerjili sistemini qidalandıran ruhun parlaq təzahürlərini,xəstə və xaosa düşmüş dünyanın inilti və konvulsiyaları, axmaqlığı və şöhrətpərəstliyi, qəddarlığı və təəssübkeşlikləri, şəri və parçalanması ilə müqayisə edin. Onun liderlərinə iztirab verən və onun kor və sarsılmış dövlət adamlarını iflic edən qorxuya baxın. Onun xalqlarındakı nifrətin şiddətinə baxın, onların iddiaları necə də saxtadır, onların niyyəti necə də alçaqdır, şübhələr onlarda necə də dərin kök salmışdır! Titrəyən sivilizasiyanın qanını və canını yeyən qanunsuzluq,korrupsiya, imansızlıq nə dərəcədə həyəcanvericidir!

​

İnsan fəaliyyətinin və düşüncəsinin bütün sferalarına gizlicə nüfuz edən bu davamlı tənəzzül prosesinə,Həzrət Bəhaullahın Qüdrətli Əinin dünyanın üzərində işləməsini müşayiət edən bir zəruri accomponement kimi baxmaq olmazmı? Biz belə baxa bilmərikmi ki, dünyanın bütün qitələrinə belə ağır iğtişaş salan böyük hadisələr. Dağılan sivilizasiyanın canverməsindən xəbər verən bəd nişanələrdir və onun dağıntıları üzərində ucalacaq bu Dünya Nizamının—bəşərin xilas Gəmisinindoğuş ağrılarıdır?

​